Wat Van Gogh zag en Ghisoland laat zien

Toen Vincent van Gogh in december 1878 in Wasmes arriveerde meende hij zijn roeping gevonden te hebben. De Borinage in de Waalse provincie Henegauwen was het Europese centrum van de steenkoolindustrie en produceerde op haar eentje meer van het zwarte goud als heel Duitsland en Frankrijk bij elkaar. De streek heeft zijn naam zelfs te danken aan de mijnwerkers: borin of borain is Frans voor kompel, mijnwerker. En de mijneigenaren dankten hun immense rijkdom aan diezelfde mijnwerkers. Wat er overbleef voor de tienduizenden die elke dag onder de grond hun leven waagden was een schijntje. Hongerlonen die de mijnwerkersfamilies in de Borinage in de grootste misère deed leven.
Van Gogh voelde dat hij juist hier als lekenprediker thuis hoorde. Naast mensen die leefden in nederigheid, precies zoals Jezus Christus in nederigheid leefde. De 25-jarige geloofsfanaat liet zich zover meeslepen door zijn overtuiging dat hij zijn huurkamer opzegde in ruil voor de miezerigste optrek in de streek. Hij gaf zijn kleren weg, zijn geld, leefde min of meer op water en brood. Het leven van een dienaar hoorde immers hard te zijn, en dienend. In 1879 (hij woont dan inmiddels in het nabijgelegen Cuesmes) kwam Vincent in aanvaring met de kerk aangezien hij zich steeds meer inzette voor de naastenliefde en steeds minder voor de officiële kerkelijke ceremonies. Van Gogh werd uit zijn ambt gezet en wat volgde was een jaar in bijna absolute eenzaamheid. Pas in juli 1880 ontving broer Theo weer een brief waarin een verbitterde Vincent liet doorschemeren dat de God van de kerk een ander was dan de God die hijzelf voor ogen had.
Het was een beslissende fase in Van Gogh's leven. Theo slaagde erin Vincent ervan te overtuigen zijn sociale en religieuze mening op een artistieke manier te uiten. Met het geld wat zijn broer hem gestuurd had schreef hij zich in Brussel in aan de kunstacademie en liet de kerk voor wat ze was.

Kolenmijn in de Borinage (1879)
Vincent van Gogh

Wat Van Gogh achterliet in de Borinage waren de mijnwerkers. Geen broers die aan hen wat geld konden sturen om ze van hun miezerige bestaan te verlossen. Alleen de hoop dat het nageslacht niet in de mijnen het dunbelegde brood zou moeten verdienen.
Eén van die vele kompels heette Ghisoland. Hij woonde en werkte in La Bouverie, nog geen vijf kilometer van Wasmes verwijderd. Wie weet of hij de lekenprediker uit Holland ooit ontmoet heeft.
In 1878, het jaar waarin Van Gogh in de Borinage aankwam, werd zijn tweede zoon geboren. Norbert heette hij. Vader Ghisoland werkte om zijn zoons een vak te laten leren. De oudste werkte voor een fotograaf, Norbert zou timmerman worden. Toen zijn broer echter onverwacht aan de gevolgen van een ongeluk overleed werd Norbert de hulp bij fotograaf Charles Galladé in Mons. Hij werkte er van 1897 tot 1900. In 1902 verhuisde hij naar Frameries, waar hij voor zichzelf begon in een pand onder de woning waar hij en zijn familie woonden. Tot aan zijn dood in legde Norbert Ghisoland er zijn plaats- en streekgenoten vast. In totaal meer dan 90.000 negatieven op glasplaten liet hij in 1939 na. Een patrimonium. Ongeveer de helft ervan is verloren gegaan toen de familie in 1953 een deel van de glasplaten aan de staat schonk om er de slachtoffers van de watersnoodramp in Nederland mee te helpen. Er was een groot gebrek aan glas nadat het water zich meester had gemaakt van een groot deel van ons land.

Wat er van het werk van Ghisoland is overgebleven is uniek te noemen. De kwaliteit van de opnamen is perfekt omdat zijn studio een glazen dak had en hij daardoor min of meer bij daglicht kon werken. En hoewel hij zich nooit een kunstenaar heeft willen noemen, maar enkel een fotograaf die zijn werk zo goed mogelijk uitvoerde, geven de achtergronden van zijn onderwerpen, de kostuums, de attributen, een heel bijzondere sfeer aan de foto's.

En hier sluipt de tegenstelling tussen de werkelijkheid en datgene wat Norbert Ghisoland aan sfeer schiep de prenten binnen. De werkelijkheid die niet weg te fotograferen viel van de gezichten van de mensen die voor hem poseerden, eerst voor een eenvoudige pasfoto, maar later voor bruiloften, een doop, of andere heugelijke feiten zoals een overwinning in een wielerwedstrijd. De fotostudio sloot de wereld even buiten, maar hoe die wereld bezit had genomen van de mens zelf is bij Ghisoland beter te zien dan bij de meeste van zijn tijdgenoten. De ogen verraadden een moeilijk leven, een hard bestaan, waarin weinig of geen plaats was voor een gelukkige glimlach. Zelfs niet in pose in de studio van een fotograaf.

De strakke kaken, de doffe blikken, de gelaten waar immer een waas van vermoeidheid de huid leek te verschralen. Het zijn waarschijnlijk dezelfde gezichten die Vincent van Gogh deden realiseren dat de God van de kerk een andere God dan de zijne was, een andere God dan die van de mijnwerkers met hun harde bestaan. Dankzij de immense nalatenschap van Ghisoland wordt ons de mogelijkheid geboden mee te kijken. Mee te kijken met de fotograaf, en mee te kijken met Van Gogh. Een fascinerende gedachte.



De Botanique in Brussel eert deze dagen de meesterfotograaf die geen meester wilde zijn. Tot 25 april is er de unieke expositie "Norbert Ghisoland, Fotograaf 1878-1939" er te zien. Volgens mij, een aanrader.

---

Bronnen:

- La Stampa.

- Internazionale.

- Botanique.

- Photonumerique.

- Knack.

- Princeton.

Afbeeldingen:

- www.vangoghgallery.com.

- La lettre de la photographie.